In de coronacrisis is de dynamiek van vrijwilligers in het inloophuis, buurt- en straatpastoraat veranderd. Oudere vrijwilligers komen niet altijd vanzelf terug, nieuwe krachten zijn het team komen versterken. Het is tijd voor herbezinning: pakken we de oude routine weer op, of kiezen we voor verandering?

Zingevende gesprekken

Hoe geef je oudere vrijwilligers een nieuwe rol in het inloophuis? Hoe kun je als coördinator oudere vrijwilligers begeleiden in een nieuwe fase in hun leven, omdat er misschien minder mogelijk is dan voorheen? Willem-Jan de Gast, programmaleider Samen Ouder Worden, bood een nieuwe kijk op de rol van de vrijwillige inzet van ouderen, zodat ouderen waardig en met zingeving oud mogen worden. Hoe voorkom je dat ouderen in een ‘kwetsbare’ positie terechtkomen? “Voer zingevende gesprekken,” raadt De Gast aan. “Ga samen op zoek naar vrolijkheid, betekenis, naar iets waar hij of zij in kan groeien, ook als je al vijfentachtig bent. Zo wakker je bij de ander weer zin aan. Kijk naar wat iemand wel kan. Dat kan iets heel kleins zijn. Misschien geen vaste vrijwilligerstaak, maar wel hele goede gesprekken voeren met andere bezoekers. Of tijdens de inloop alleen koffie inschenken.” Werken met oudere vrijwilligers vraagt meer flexibiliteit van de coördinator, benadrukt De Gast.

“Kwetsbaarheid en veerkracht zijn verschillende kanten van dezelfde medaille,” vervolgt hij. “Je hebt of bent het vaak allebei tegelijk. Die kwetsbaarheid mag je erkennen en je mag er aandacht voor hebben, maar ga ook op zoek naar de veerkracht.”

Motivatie

Wat is de betekenis van vrijwilligerswerk voor de oudere vrijwilligers die het doen? De Gast benoemt dat vrijwilligers van verschillende generaties op zoek zijn naar andere doelen in het vrijwillig actief zijn. Veel ouderen doen het vrijwilligerswerk niet alleen voor de ander, maar ook om zelf met mensen in contact te blijven. Door een vrijwilliger te zijn hoor je ergens bij, heb je een netwerk om je heen, zijn er anderen die naar jou luisteren. Jongere vrijwilligers, die nog volop op de arbeidsmarkt aanwezig zijn, willen kun kennis en ervaring juist inzetten. Ze willen nieuwe dingen leren. Ook daarin kan je ze als coördinator ondersteunen.
Dé oudere bestaat natuurlijk helemaal niet, benadrukt De Gast. “Denk daarom na bij de mensen die in jouw organisatie actief zijn: wat voor motivatie hebben ze, wat drijft hen om betekenisvol bezig te zijn en in welke taken vinden ze vervulling?”

Samen sterk

De tweede spreker van de netwerkdag is Marchien Timmerman, presentie-trainer en teamleider en docent bij de Hogeschool Windesheim. Zij gaat dieper in op de diversiteit van vrijwilligers in het inloophuis. Hoe ben je samen sterk? Hoe ga je om met verschil? Hoe pakken we de draad op na corona, gaan we het misschien anders doen? De coronacrisis heeft een ingrijpende afdruk achtergelaten op het werk in inloophuizen. Timmerman: “Wat heeft de coronatijd, de afzondering en het veel alleen thuis zijn gedaan met oude, jonge, kwetsbare, bijzondere en gewone mensen? Ook hier zag je diversiteit. De één durfde niet meer te reizen, niet meer in grote groepen te komen, terwijl de ander juist opknapte omdat er minder hoefde, voor wie het een troost was te weten dat anderen nu ook alleen thuis zaten.”

De presentiebenadering leert ons om de ander met een open blik te ontmoeten, benadrukt Timmerman. Dat is voor haar de belangrijkste les in het omgaan met diversiteit. “Leer kijken naar de ander. Zijn of haar leefwereld opzoeken, eraan raken, erbij aansluiten. Zeker wanneer het gaat om iemand die ‘vreemd’ voor je is, iemand die jonger of ouder is. Er moet iets sneuvelen in onze beeldvorming, onze gedachten, zodat we kunnen leren om oog in oog te staan met de blik van de vreemde ander. Door de ander te ontmoeten, kunnen we verschillen overbruggen.” Belangrijk daarbij is dat niet ons ritme, maar de beweging van de ander maatgevend is, onderstreept Timmerman.

Eyeopener

Het ochtendprogramma werd aangevuld door een panel met verhalen uit de praktijk en interactieve werkvormen met de deelnemers. Na de lunch gingen deelnemers uiteen in verschillende workshops. Het thema van één van de workshops was bijvoorbeeld het bereiken van jongeren met Johanna Hoving van Stichting TijdVoorActie. Hoe kun je jongeren inspireren en en faciliteren om zich in te zetten voor kwetsbare mensen in hun eigen stad? “Het was echt een eyeopener dat jongeren niet aanhaken op de term ‘vrijwilligerswerk’, maar wel op ‘van betekenis zijn’,” vertelt een van de deelnemers. “Dat advies neem ik mee!”
 
Een tweede workshop werd gegeven door Rieke Schouten en Heleen André de la Porte met het thema ‘Een nieuwe levensfase’. De beeldvorming over ouderen is vaak eenzijdig en negatief, merkt Schouten. In de workshop laat zij zien dat ouderen ook zo naar zichzelf kijken. Ouderen, dat zijn altijd de anderen, daar hoor je zelf niet bij. Schouten kijkt naar deze levensfase als een tijd van afscheid nemen, maar ook van nieuwe vragen en nieuwe mogelijkheden. Dat moet je leren.

Beeldvorming

In de workshop stond beeldvorming over ouderen centraal. Bij ouderen wordt vaak gedacht aan mensen die nog heel vitaal zijn, ‘het Zwitserlevengevoel’, of aan mensen die zeer broos en afhankelijk zijn. Op knuffelbaarheid scoren ouderen hoog, ze zijn vriendelijk, lief, loyaal. Maar op competenties overheerst het beeld van incapabel, afhankelijk, niet ambitieus, rigide, ouderwets. Die negatieve beeldvorming was een eyeopener voor de deelnemers.

Tenslotte gingen de deelnemers aan de slag met een levensechte casus. “Karin, al jarenlang een geliefde gastvrouw, begint dingen te vergeten. Ze had onlangs de koelkast open laten staan toen ze moest afsluiten. Ze is zo blij als ze de bekende gasten ziet, dat ze nieuwe inlopers wel eens over het hoofd ziet. Als coördinator zie je dat. Hoe ga je er mee om?” In het gesprek over deze casus bleek dat veel coördinatoren hiermee worstelen. Ze zetten er een vrijwilliger naast om het gedrag van Karin te compenseren en Karin in haar waarde te laten. Op zich heel positief, want dat is een vorm van inclusief werken. Het kan ook tot veel spanningen leiden of zelfs tot een afscheid met boze gezichten. Wat veel minder vaak gebeurt is dat het gesprek wordt aangegaan met Karin. Een gesprek om samen te onderzoeken wat ze nog wel goed kan en wat ze zelf wil.

Meer informatie

Doorlezen? Een uitgebreider verslag van de bijdrage van Marchien Timmerman is hier te lezen. Movisie schreef een interessant rapport over culturele interventies voor ouderen. Voor financiering van activiteiten met ouderen, kun je kijken bij de samenwerkende ouderenfondsen: https://fondsenvoorouderen.nl/.
Bekijk de filmopname van de netwerkdag hier op YouTube.