Een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) is steeds vaker onderdeel van het vrijwilligersbeleid in Nederland. Ook in het werk van inloophuizen, straatpastoraten en andere diaconale organisaties wordt de vraag steeds urgenter: Moeten wij ook met VOG’s gaan werken? En zo ja: voor wie, wanneer en waarom precies?

Het antwoord is niet eenvoudig. Juist door de eigen aard van het diaconale werk – laagdrempelig, relationeel en vaak gericht op mensen in kwetsbare situaties – vraagt deze keuze om zorgvuldige afwegingen. Welke dilemma’s zijn er daarbij? En hoe gaan organisaties in ons netwerk ermee om?

Wat is een VOG eigenlijk?

Een VOG is een officieel document van de overheid waarin staat dat het gedrag van iemand in het verleden geen bezwaar vormt voor een specifieke taak of functie. Bij vrijwilligerswerk wordt een VOG vaak gevraagd wanneer mensen werken met kwetsbare groepen, zoals kinderen of ouderen.

Waarom worden VOG’s steeds vaker verplicht?

Vanuit overheden, fondsen en samenwerkingspartners groeit de nadruk op sociale veiligheid. Het gebruik van VOG’s wordt gezien als een van de manieren om risico’s te verkleinen en kwetsbare mensen te beschermen. Maar in het werk van inloophuizen en straatpastoraat wringt dat soms.

Welke dilemma’s zijn er rond het gebruik van een VOG

1. Uitsluiting van mensen met ervaringskennis

Bij veel inloophuizen en straatpastoraten werken mensen die zelf ervaring hebben met bijvoorbeeld detentie of verslaving. Dat kan wel betekenen dat ze soms een strafblad hebben. Terwijl juist zij waardevolle vrijwilligers kunnen zijn die anderen begrijpen vanuit hun eigen verhaal. In ons werk staat juist het bieden van nieuwe kansen voorop. Een VOG kan daarin uitsluitend werken.

2. Juridisering van veiligheid

Een VOG zegt iets over het verleden, maar weinig over iemands huidige houding of vermogen om veilige relaties aan te gaan. Er is een risico dat veiligheid verengd wordt tot het afvinken van de juiste formulieren, terwijl aandacht voor veiligheid juist vraagt om relationele zorgvuldigheid en een open cultuur.

Aanbevelingen: hoe ga je hier zorgvuldig mee om?

1. Denk goed na: voor wie is een VOG echt nodig? En welke keuze maken jullie daarin?

Het gesprek erover is misschien nog wel het belangrijkste. Bewustzijn is de belangrijkste stap om veiligheid te versterken. En daarin zijn verschillende wegen te bewandelen. Keuzes die organisaties in de praktijk maken, zijn:

– Sommige organisaties werken helemaal zonder VOG, maar bouwen veiligheid in via andere maatregelen: werken in tweetallen, vaste aanspreekpersonen, goede begeleiding en open communicatie. En ook praktische maatregelen: geen contant geld in de buurt, messen in de keuken achter slot…

– Andere organisaties vragen een VOG alleen in specifieke gevallen, zoals bij vrijwilligers die met kinderen werken, met kwetsbare vertrouwelijke of financiële gegevens omgaan, of in een-op-een situaties met mensen optrekken. Voor deze taken wordt dan specifiek de VOG aangevraagd. Dus geen algemene aanvraag met een algemeen screeningsprofiel, maar met een specifiek profiel gericht op de taken.

– Er zijn ook organisaties die voor alle vrijwilligers standaard een VOG aanvragen. Zij volgen bijvoorbeeld de richtlijn van een geloofsgemeenschap in de omgeving die dat verplicht stelt.

2. Veiligheid is van iedereen

Werken met een VOG kan een onderdeel zijn van werken aan een veilige cultuur, maar het is nooit het hele verhaal. In diaconaal werk vraagt veiligheid om meer: vertrouwen, nabijheid, kritische reflectie en de durf om mensen een nieuwe kans te geven. Als organisatie zul je daarin je eigen balans moeten vinden. Een goed preventiebeleid hoort daarbij. Denk aan een gedragscode, een vertrouwenspersoon en scholing en reflectie.

Binnen Netwerk DAK is de Leergemeenschap Veiligheid actief. Daarbinnen kun je verdieping en ondersteuning krijgen. Zie voor meer informatie: www.netwerkdak.nl/veiligheid

Praktisch: hoe regel je een VOG?

– Als organisatie kun je gratis VOG aanvragen voor vrijwilligers aanvragen. Dat kan via: www.gratisvog.nl

– Informatie over beleid en aanvraag vind je op: www.justis.nl

– Vertrouwenspersoon en trainingen rond veiligheid vind je op de website van Netwerk DAK: www.netwerkdak.nl/vertrouwenspersoon

Meer informatie: Naomi van Berkel, naomivanberkel@netwerkdak.nl